In 't Wasdom

De Februaristaking van 1941 was een uniek protest van de bevolking in Amsterdam de Zaanstreek en Hilversum tegen de terreurmaatregelen van de nazi’s op de joden.

Dat de CPN leiding en hun aanhang daar een belangrijke rol in speelden, staat buiten kijf. Ben Sijes stelde dat in een publicatie van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie vast. Toch werd dat geschrift door de CPN aangevallen. Hen was onvoldoende lof toegezwaaid en de rol van partijleider Paul de Groot was niet heroïsch genoeg neergezet. Dat Sijes ooit radencommunist was geweest, en daarmee een tegenstander van de partijcommunisten, speelde ook een rol.

In veel artikelen en brochures trok de CPN alle eer naar zich toe. Gerard Maas, lid van de CPN sinds 1940, belangrijk verzetsman in de Zaanstreek en in 1944 gearresteerd en ter dood veroordeeld (maar begenadigd) was één van die schrijvers. Hij was lid van het partijbestuur en De Groot zag er op toe dat het boek van Maas de juiste toon bevatte. Later schreef Maas een beter, persoonlijker en eerlijker boek over zijn eigen rol in het verzet en de gevangenschap die volgde. Daarin kwamen communisten voor als normale mensen die ook fouten konden maken. Ik schreef er iets aardigs over in Vrij Nederland en dat waren ze bij de CPN niet gewend. Toen ik Maas eens tegenkwam, liet hij mij voorzichtig weten dat hij blij was geweest met mijn recensie.  Maas bleef tot zijn dood in 1988 lid van de CPN. Vele jaren was hij lid van het partijbestuur.

Henriëtte Boas, nooit verlegen om tegendraadse meningen, schreef in een ingezonden stuk dat de Februaristaking geen jood het leven had gered. Men kon beter ophouden de staking jaarlijks te herdenken. Anderen wezen er op dat de staking de geest van verzet had aangewakkerd. Niet ontkend kan worden dat dezelfde  trambestuurders die in februari 1941 heel moedig het verkeer in Amsterdam hadden platgelegd na de zomer van 1942 de trams bestuurden waarin de bij razzia’s opgepakte joden naar het Centraal Station werden vervoerd.

Maas, G. (1961). Kroniek van de Februari-staking 1941. Amsterdam: Pegasus. Goed, paperback met verkleurd stofomslag. Enkele gebruikssporen. 163 pp., met illustraties. Uit de collectie Igor Cornelissen, € 12,00 (incl. pak- en verzendkosten). Interesse? Neem contact met ons op.

Méér nieuwe oude boeken bij Cornelissen & De Jong

De staking in Amsterdam en omstreken uit 1941 was, zeggen sommige geschiedschrijvers, de eerste en enige staking door niet joden tegen de vervolging van hun stad- of anders gezegd klasse genoten. Ieder jaar werd de staking herdacht. Maar door wie en hoe?

De communisten eisten de staking voor zich op. Het proletariaat had zich geweerd. Het was een sein geweest voor het nationale verzet. De gemeente Amsterdam wilde het graag algemeen houden. De communisten, jarenlang een grote factor in de gemeenteraad (met wethouders), eisten niet het alleenvertoningsrecht op, maar wel de erkenning dat hun staking was geweest.

Annet Mooij schrijft over de onsmakelijke kanten van de intriges rondom de herdenking. Een foto waarop Paul de Groot en Gerben Wagenaar samen een krans leggen is veelbetekenend. Verzetsstrijder Wagenaar werd oppositioneel binnen de CPN, geroyeerd en vervolgens weggezet als klassevijand en handlanger van de Engelse geheime dienst. Hoe moest dat nu verder? Konden ze daarna nog een krans leggen? In ieder geval niet samen. Het Amsterdamse gemeentebestuur moest daar doorheen zeilen. Of er omheen. En dan waren er nog de joden. De CPN legde het accent op de antifascistische strijd. Dat het een protest was tegen de anti-joodse maatregelen kwam op de achtergrond.

Annet Mooij beschrijft hoe iets heldhaftigs en inderdaad unieks, bij herdenkingen iets naargeestigs kreeg. Zelfs onsmakelijk. Niet in de laatste plaats doordat allerhande linksradicale groepen de herdenking wilden annexeren. Er kon, vonden ze, ook geprotesteerd worden tegen Biafra en tegen de bezettingspolitiek van Israël.

Niet voor het eerst had Henriëtte Boas (1911-2001) een afwijkende mening. Zij las de krant met de schaar in de hand en had misschien wel de potentie de Geschiedenis zelf te corrigeren. Zij was beroemd in krantenlezend Nederland, en niet alleen vanwege haar ingezonden stukken. Volgens haar was de staking een eenmalige gebeurtenis en er was geen enkel joods leven door gered. Men kon volgens haar maar beter stoppen met de herdenking. Zo barmhartig, heldhaftig en vastberaden was de houding van de Amsterdammers tijdens de rest van de bezetting nu ook weer niet geweest.

Geen vrolijke, wel nuttige lectuur. Niet alleen voor mensen die, zoals ik, wel eens meeliepen in de herdenkingsoptocht.