Vorige week verkocht ik drie boeken uit het oeuvre van Jan Hendrik van den Berg (1914-2012) en het vierde wordt direct na de betaling verzonden, maar zijn Kleine psychiatrie heb ik nog steeds in mijn bezit. De cultuurcriticus, psychiater en schrijver Van den Berg was een veelzijdig man. Als jongen bezocht hij met regelmaat het klooster in Diepenheim, determineerde er planten en dieren en schreef er als tiener artikelen over. In 2001 bezocht ik hem in Antwerpen waar ik zijn bibliotheek en vlinderverzameling bewonderde.
Eerder had ik mij bij Hindericks & Windericks de collectie Van Van den Berg aangeschaft met de bedoeling daarmee een groots werk te verrichten. Een paar maanden later interviewde ik hem, maar verder kwam het nooit.
Ik denk niet dat ik er ver naast zit als ik stel dat Jan Hendrik van den Berg aan het einde van zijn succesvolle boek Kleine psychiatrie zijn zelfportret schildert. Ik stel mij voor hoe hij daar zit. Achter zijn schrijftafel, een bijkans negentiende eeuwse geleerde en ietwat recalcitrante man. Hij verkneukelt zich om dat wat komen gaat: het einde, maar een schitterend einde. Eerst beschrijft hij de kenmerken van psychische gezondheid aan de hand van Kenneth Soddy die hij overnam uit de vertaling van Rümke:
De gezonde beantwoordt aan de eisen van het leven zonder te grote inspanning (1); zijn ambities liggen binnen de speelruimte van praktische verwerkelijking (2); De gezonde heeft een scherp en schrander inzicht in eigen kracht en zwakte (3); Hij kan behulpzaam zijn, maar ook hulp aannemen (4) en daarna nog vier respectabele criteria. Een omschrijving voor gemoedelijken, inschikkelijken, aangepasten, zo voegt Van den Berg er aan toe.
Dan komt Van den Berg met zijn eigen lijst, de lijst voor durvers, originelen, bezielden en andere hemelbestormers. Die lijst is uiteraard veel leuker en past de vitalistische Van den Berg als zijn eigen jas:
“De psychisch gezonde mens is bereid te leven met een uitputtende, slopende, mocht het nodig zijn dodende inspanning. Zijn ambities overtreffen alles wat verwerkelijkt kan worden. Hij wenst zich niet bezig te houden met zichzelf. Hij kan weigeren hulp te bieden, en weigert dikwijls aangeboden hulp. Hij is ellendig bij mislukking, en verrukt van succes. Hij durft vrienden van zich te verstoten, en neigt tot agressiviteit. Men zal vinden dat hij te hoge eisen stelt, want hij houdt voor waar en waardig al datgene wat het leven waar en waardig maakt, menselijk maakt, in volle en felle, onherhaalbare zin heerlijk maakt – omdat hij zich voortgejaagd weet tussen geboorte en dood, deze twee uitersten, die hem levend houden en hem ertoe brengen niets zo suspect te vinden als een complete gemoedsrust.”
Tot zover Van den Berg. Altijd als ik de, weliswaar slinkende, collectie van Van den Berg in de boekenkast zie staan, vergaat mij de rest van mijn gemoedsrust. Natuurlijk, zijn Metabletica, zijn proefschrift en nog wat dingetjes bewaar ik vooralsnog. De rest kan weg, een lijst voor hemelbestormers. Is dat verraad?
Geef een reactie