Hoe ik op het boek Israël en de gojiem van de rooie dominee Frits Kuiper (1898-1974) stuitte weet ik niet meer. Het lag opeens bovenop de boekenstapel. Ik had het eerder gezien en las opnieuw het briefje aan Abel J. Herzberg (1893-1989) dat in het boek was gestoken. Die notitie, gedateerd op 15 mei 1951, met het naoorlogse logo van De Groene Amsterdammer als brievenhoofd, gaat over een recensie die Abel Herzberg zou moeten schrijven over Israël en de gojiem: ‘Kroon en ik waren het nog nooit over iets zo eens als over ons geloof dat jij de aangewezen man zou zijn om over dit boek in de Groene te schrijven.’ Het briefje is ondertekend met de naam ‘Leny'(?).
Kleijs H. Kroon (1904-1983) ging in De Groene Amsterdammer in tegen de ‘christendommelijkheid’ en het antisemitisme. Frits Kuper was een doopsgezind theoloog, ‘een rooie dominee’, met een geheel eigen visie op het jodendom die daar begon waar anderen ophielden. Wie ‘Leny’ was, heb ik niet kunnen achterhalen.
Ook heb ik niet kunnen uitvinden of Abel J. Herzberg in de lange zomer van 1951 inderdaad een recensie over Israël en de gojiem schreef. Wat ik wel vond zijn kanttekeningen in het boek waar Herzberg zijn naam voorin, op het schutblad, zette. Als de schrijver Frits Kuiper kritiek uit op het beleid van zionistische leiders gaat het om het punt ‘dat zij de andere, niet-Joodse, mensen naast zich in hun velerlei schakeringen en strevingen te weinig gezien hebben”. Bij die zin plaatst Herzberg een kanttekening met een uitroepteken: ‘dat is zo!”
Dat was in 1951.
Herzberg wijst in verschillende publicaties op het gegeven dat vervolging niet twee, maar drie partijen kent: de vervolger, de vervolgde en de niet-vervolgde. Hij beschrijft “hoe de haat tussen een en twee op volkomen mechanische wijze een discrepantie teweeg brengt tussen twee en drie. De vervolgde krijgt een eigen levenslot, hij wordt daardoor gestigmatiseerd. Hij is een ander dan de niet-vervolgde geworden.” Herzberg wist ook dat iedereen zich vroeger of later afwendt van de gestigmatiseerde. Het komt er dus op aan een misère te creëren die uiteindelijk alleen door de Joden gedragen wordt. De nazi’s begrepen dat en de leiders van de Hamasbeweging evenzo.
Maar dat is niet het enige.
Ik denk niet dat ik er ver naast zit in mijn bewering dat de opmerking van Frits Kuiper en het uitroepteken van Herzberg ook voor het heden geldt. Een leider als Benjamin Netanyahu zag daarentegen wel hoe hij de partijen tegen elkaar kon uitspelen om de eigen machtspositie te versterken. Daarmee liet hij een kruik in het water zakken die uiteindelijk barstte. Het zal lang duren voor de scherven bijeengeraapt zijn.
Lijmen zal niet genoeg zijn. We hebben mensen nodig als David Grossman en Abel J. Herzberg die weten wat het is om in stukken uiteen te vallen en toch, hoe moeilijk ook, op te staan. Op te staan tegen de haat, de vulgaire machtsposities en de foute richting van de geldstromen. Maar nu begin ik te brabbelen. Wat ben ik immers meer dan een kleine jongen met een te groot verlangen? Wel niet veel meer dan een boekhandelaar die weet dat het helpt om Herzberg te lezen die doet wat Kafka deed met het woord. Het woord te gebruiken als de bijl om het ijs stuk te breken dat hart en bewustzijn gevangen houdt.
Dat boekje van Kuiper met het briefje aan Herzberg hou ik nog maar even. Maar er zijn wel wat items van en over Herzberg beschikbaar.
