In de biografie van de dichteres M. Vasalis vond ik vanmorgen een vergeten foto terug. Niet zomaar ergens, maar in het hoofdstuk autobiografie en mystiek dat de biografe Maaike Meijer over de psychiater & dichteres Margaretha Leenmans / M. Vasalis (1909-1998) schreef. Het zal wel het toeval zijn dat mij toevalt. De foto werd genomen in Griekenland, omstreeks 2012. Ik met hoed en beheerste glimlach, mijn dochter meer open. Gul naar toekomst: ‘Proef goed, het is uw heil en de grimassen die gij moet trekken zijn vol herinnering aan vroeger lachen/Met nog één druppel loodzwaar bestaan, dat toekomst heet: de laatste teug van onverdund en helend leed.’ (Uit Vergezichten en gezichten, 1954).
Ik zocht de biografie, omdat ik mij de discussie tussen Rudy Kousbroek en Vasalis herinnerde. En ook vanwege de relatie die Vasalis legt tussen melancholie en de mystieke ervaring. Of beter: het verschil tussen die twee dat zij beschrijft naar aanleiding van een tekening van Albrecht Dürer (1471-1528). Die tekening van Melancholia, waarbij haar niet zozeer de mismoedige vrouw met de grote ogen die nergens naar kijken opvalt, maar veelmeer de veelheid van de objecten. Het is een massieve onmiskenbaar gedetailleerde wereld, maar dan zonder geest. Een wereld zonder oogharen, vocht of beweging. Het is geen wonder dat die grote vrouw bij de pakken neerzit en geen vin verroert, zo schrijft Vasalis aan Gerard Reve. Ze leest Dürers tekening als een representatie van de melancholie die het reductionistische wereldbeeld van de wetenschap oproept. En de mystieke ervaring staat daar haaks op, zo schrijft Vasalis:
“De ervaring die men de mystieke noemt is juist een bijzondere levendige precisie, zonder zwaarte, vibrerend, en leidt tot een gevoel van vreugde, lachen, opluchting. De precisie van Dürer is die van de dood: de hele boel dichtgegooid met ongebluste kalk, interessant als een fossiel. – ik geloof wel dat de zogenaamde mystieke ervaring te maken heeft met een ongewone optiek en/of een toestand van de hersenen die dichter bij dromen dan bij waken staat. In beide gevallen kan je constateren dat er niets gebeurt. Maar bij de melancholie is dat een toestand van de dood en bij de mystieke ervaring een van intens leven waar de tijd geen rol in speelt en die gemakshalve dan eeuwig wordt genoemd. Het is emotioneel het verschil tussen afscheid genomen hebben (Melancholia) en ontmoeten. – Ik hecht geen diepere waarde aan de mystieke ervaring. Ik denk niet dat ik nu ‘het wezenlijke’ zie, maar ik prefereer haar wel boven de afgestorvenheden van de perfectie van de melancholie.”
Proef goed, het is uw heil en de grimassen die gij moet trekken zijn vol herinnering aan vroeger lachen/Met nog één druppel loodzwaar bestaan, dat toekomst heet: de laatste teug van onverdund en helend leed.
Tot zover M. Vasalis. Meer geest nu, licht en leven!
Meijer, M. (2011). M. Vasalis. Een biografie. Amsterdam: G.A. van Oorschot. In nieuwstaat. Gebonden in linnen met stofomslag, 1e druk. 966 pp., met bibliografie, noten, register en drie fotokaternen. € 33,00.
Geef een reactie