In 't Wasdom

antiquariaat Cornelissen & De Jong – Notter | Zwolle
december 12th, 2020 by Igor Cornelissen

Sam Goudsmit, het naturalisme en het Kamper & jiddische dialect

Sam Goudsmit (1884-1954) werd geboren in Kampen, een gereformeerd bolwerk. Kampen telde  in 1899 nog 252 joden (het waren er meer geweest; de trek naar de grote steden was al begonnen) en de meeste joden gingen nog trouw naar de synagoge. Sam Goudsmit stamde uit een arm gezin met veel kinderen. Hij was, het kwam veel vaker voor dan tegenwoordig, autodidact. Hij vertaalde zelfs Rousseau uit het Frans, maar was, nadat hij naar Amsterdam vertrok, toch vooral met zijn eigen werk bezig.

In zijn eerste boeken laat hij zien hoe het (joodse) leven zich in zo’n klein provinciestadje voltrok. Enerzijds respect voor het Oude Volk, anderzijds permanent de ‘risjes’, kleine plagerijen gemengd met de bekende vooroordelen. Sommige van zijn vroegere boeken schreef Goudsmit in een mix van Nederlands met Kamper dialect waarbij de joden de jiddische woorden en termen gebruikten. Zoekenden is een roman in de stijl van het naturalisme, een stroming dat als doel had op precieze, bijna wetenschappelijke wijze de werkelijkheid van het gewone leven te beschrijven.

Van zijn plannen om rabbijn te worden kwam niets. Goudsmit werd gegrepen door de nieuwe leer, de aardse Verlossing: het socialisme dat bij hem in latere jaren het communisme werd. Hij meldde zich zelfs aan als lid van de partij.

Sam Goudsmit had redelijk succes met zijn boeken. Sommigen werden zelfs herdrukt. Begin jaren twintig maakte hij kennis met de schilder Chris Beekman (1887-1964), ook links, die zich korte tijd aangetrokken voelde tot De Stijl en andere moderne kunstvormen. Goudsmit, die nogal wat invloed had op Beekman, overtuigde hem ervan dat die moderne, half abstracte werken op de arbeiders geen indruk maakten. Beekman ging weer figuratief werken. De oorlog vernietigde Goudsmits geloof in een betere toekomst niet, maar dat  in een concentratiekamp  zijn meest geliefde zoon  verloor, kwam hij niet te boven. Goudsmit schreef na de oorlog nog maar weinig. In de andere zoon, die een binnenschip bestuurde, had hij niet veel fiducie. Toch probeerde hij hem te helpen. Hij vroeg de bemiddelde communiste Mathilde Visser om vierduizend gulden te leen om de jongen die een zware hypotheek tot last had te ondersteunen.

Goudsmit behoort tot de ‘vergeten schrijvers’, maar wie wil weten hoe de ploeterende joden in de provincie rond 1900  leefden, kan niet om hem heen. Bij zijn crematie sprak namens de Vredesraad L. Boas, een schoonzoon van de schrijver Nescio. Aanwezig namens het partijbestuur was Paul de Groot, opmerkelijk omdat de partijleider ongaarne dat soort gelegenheden bijwoonde. Wel een bewijs dat Goudsmit bij de partijleiding in aanzien stond.

In Kampen is een hofje naar hem genoemd, niet ver van de imposante Bovenkerk. Er wonen nu, voor zover bekend, geen joden meer in Kampen. De fraaie synagoge aan de IJssel  is gerestaureerd. Daarin worden nu af en toe culturele bijeenkomsten gehouden.


Goudsmit, S. (z.j.[ca. 1906]. Dievenschool. Amsterdam: Van Holkema & Warendorf. I.z.g.st.. Gebonden in linnen, 224 pp., 1e druk.  

Goudsmit, S. (1907). Zoekenden. Amsterdam: Van Holkema & Warendorf. Omslag rafelig aan zijkant, binnenwerk goed, vergeeld papier, 297 pp., 1e druk.

Goudsmit, S. & Chris Beekman (1924). De Gast-Vertellers. Een serie pogingen tot een enigszins fatsoenlijk Cabaret in klein-kwarto. Laren-Gooi: De Meng. Gedrukt in beperkte oplage, gesigneerd door beide auteurs. Tekst Goudsmit, illustraties Beekman. Eerste druk van Kleine Ontdekkingen 1 (eerste en enige deel uit de reeks Kleine Ontdekkingen). Beekman was actief in de beweging van De Stijl. Oorspronkelijke eigenaar Emile Tegelberg, directeur SMN/NHM, villa "Rozenhage" te Baarn.

Uit de collectie Igor Cornelissen. In combinatie en inclusief pak- en verzendkosten: 85 euro. Interesse? Neem contact met ons op.

Méér nieuwe oude boeken bij Cornelissen & De Jong

Geef een reactie

PHP Code Snippets Powered By : XYZScripts.com