In 't Wasdom

antiquariaat Cornelissen & De Jong – Notter | Zwolle
april 17th, 2022 by Jaap de Jong

Woorden en hun betekenis: Over Hermann Hesse en de dadaïst Hugo Ball

Van Hermann Hesse (1877-1962) las ik als twintiger De Steppewolf en Het kralenspel. Ik weet nog dat beide romans veel indruk op mij maakten en ik herinner mij dat de tegenstelling gevoel-rationaliteit en individualisme-collectivisme daarbij een rol speelden. In De Steppewolf (1927) bespeelt Hesse zo’n beetje alle emoties die een adolescent kan doormaken. En redeneren kon hij ook, dus dat boek had mijn onverdeelde aandacht.

In Het kralenspel (1943) draait het om de vraag of een intellectueel wel iets te maken wil hebben met de wereld buiten de geest. Die vraag en ook de afkeer van het burgerlijke bestaan lijkt een constante in het leven van Hermann Hesse. Dat heeft een reden. In zijn dagboek (1920/1921) schrijft hij dat het overal ontbreekt aan een moraal en heiligheid, een werkelijk serieus streven naar bovenpersoonlijke waarden: “Iedereen streeft, denkt en politiseert voor zichzelf, voor zijn eigen persoontje, zijn eigen roem of voor een partij.”

En dan schrijft Hesse iets opmerkelijkst. Hoe mooi zou het zijn, schrijft hij, “als het werk en de geestelijke inspanning en verheffing van allen gezamenlijk in een stroom zou moeten uitmonden die alleen aan de mensheid toebehoort en waarin prestatie of vergissing van de enkeling algauw anoniem wordt.” Hij verwijst dan naar vroeger eeuwen van de kerk, voor de renaissance, bij kerkvaders. Pas dan “zal men weer woorden schrijven die door schrijvenden en lezenden werkelijk en serieus geloofd worden.”

Woorden dus, zo vervolgt Hesse “waar plezier, overtuiging en waarheid van uitgaat, waarvoor het de moeite loont te sterven.” Ik weet niet of ik in dat geval voor woorden wil sterven, maar het zou misschien gemakkelijker vallen. 

Hesse sprak erover met Hugo Ball (1887-1927), de dadaïst, die met Karawane (1917), een angstaanjagend klankgedicht met niet-bestaande woorden, wellicht illustreert het wat Hesse in zijn dagboek beweert, te weten dat woorden zijn verworden tot beweging van lucht: “Ik heb het hier een dezer dagen, vanuit het ellendige gevoel dat ik had en de walging die ik ondervond, ook met Hugo Ball over gehad, en hij gaf me in alles gelijk.”

Bij het beluisteren van het dadaïstische klankdicht Karawane denk ook ik aan menig politicus die ik vandaag de dag hoor babbelen: een gewichtige verplaatsing van lucht. Lucht die riekt: wind. Zonder visie, zonder idee, behalve dan het reële bestaan van de (kiezers)markt met een doorslaggevende rol voor de vraagzijde en het proces. Het loslaten van ieder ijkpunt buiten de markt. Alles is markt, maar de markt ìs niet alles. Bovendien barst de markt van onvolkomenheden die niet zelden bewust in stand worden gehouden. Dit alles niet geheel terzijde.

Over Pasen spreekt Hesse dan weer goede woorden: “van alle christelijke feesten is sinds tientallen jaren Pasen het enige dat ik nog met gevoelens van vroomheid en eerbied beleef, bij dit feest hoort de schuwe zoetheid van het begin van de lente net zoals de herinnering aan de ouders en het eierenzoeken onder de vlierstruiken in het tuintje, de muziek van Bach niet minder dan de stemming rond de tijd van mijn confirmatie, de strijd tussen de eerbied voor de vroomheid van mijn ouders en bezwaren tegen het geformuleerde en aan de kerk gebonden geloof.”


 

PHP Code Snippets Powered By : XYZScripts.com