Als jongen was ik nogal gevoelig voor de profetie en zeker als die werd uitgesproken door iemand met charisma, al dan niet met een baard. Iemand met baard die profeteerde was in de jaren zeventig gemakkelijk herkenbaar als valse profeet. Volgens mijn vader wilde God immers niet dat je als man een baard droeg en alleen als vrouw droeg je het haar lang. Met het laatste ben ik het nog steeds eens, met het eerste ook wel.
Toch vrat de werkelijkheid van alledag aan mijn pogen de profetie serieus te nemen. Hoewel de predikant met ernst en tranen zijn hoorders smeekte zich te bekeren, want “nog voor de bladeren zullen vallen, zullen de Russen aan de poorten staan. Als rijpe vruchten vallen wij in hun handen. Zij zullen het land doorploegen. En niet alleen het land…”
Profeten waren er in overvloed, zij plukten de aren in het landschap van mijn jeugd en deden ook verder alles wat verboden was. Zelfs Den Uyl gedroeg zich af en toe als profeet. Na de oliecrisis van 1973 zou niets meer hetzelfde blijven en het rapport van Rome sprak dreigende taal. Wat te doen en wat niet doen? Er waren er velen die zich terugtrokken en in het oerwoud zelfmoord pleegden, zoals de aanhangers van Jim Jones. Ik herinner mij de foto’s nog uit de krant van rond 1977. Ik meen dat ook de gestuurde parlementsleden door Jones en zijn aanhang werden gedood. Niemand ontkwam of bijna niemand.
Op een goede dag las ik de studie van Leon Festinger. Ik herinner mij dat Festinger als docent sociologie gefascineerd was door groepsgedrag. Toen zich in zijn buurt een sekte vestigde die het einde der dagen predikte besloot hij zich aan te sluiten en deed al het andere dat volgens de methode van de participerende observatie voor een goed onderzoek nodig was. Zijn vraagstelling was helder: wat zou er met de groep gebeuren als de profetie niet zou uitkomen? Als nuchter mens zou je denken dat die groep uiteen zou spatten en er niets meer zou overblijven.
Niets was minder waar. De leidster van de religieuze beweging vertelde – nadat iedereen zich had teruggetrokken op de berg en de vloed afwachtte, maar er toch niks gebeurde – dat God tot haar had gesproken en in zijn oneindige genade uitstel had gegeven. De velden waren immers wit om te oogsten en de arbeiders waren schaars. Het gevolg was dat Leon Festinger vaststelde dat de groep juist groeide in plaats van zich te ontbinden. Naar aanleiding van dat participerende onderzoek ontwikkelde hij de cognitieve dissonantietheorie: men past niet de denkbeelden aan, maar de feiten worden opnieuw gefigureerd binnen het ooit geconstrueerde raamwerk.
Vandaag wordt het een warme dag, maar ook vroeger kon het heel warm zijn, ik herinner mij een zomer dat …. Ik wens u een mooie dag met soep voor het middagmaal als het kan met spekjes er bij.
Geloof geen profeten. Je bent zelf een profeet.
O ja, de studie van Leon Festinger kan ik momenteel niet vinden en het bovenstaande vertelde ik uit het hoofd. Festingers verhaal verkoop ik niet, maar ik heb natuurlijk wel ander materiaal om te lezen. In de komende weken sta ik op de vrijdagen op het Spui (22 en 29 juli en 5 augustus). U kunt daar ook uw eerder bestelde boeken afhalen en nieuwe kopen. Bij afhalen betaalt u uiteraard geen verzendkosten. U kunt hier onze catalogus doorzoeken.